Phật giáo đối với người Khmer ở Nam Bộ có một vai trò và vị trí quan trọng không chỉ trong đời sống tinh thần, mà còn nhiều phương diện khác của cuộc sống. Cuộc đời mỗi người Khmer luôn gắn liền với ngôi chùa nơi họ sinh sống. Xuyên suốt lịch sử, Phật giáo đã góp phần gắn kết, ổn định và phát triển xã hội cộng đồng Khmer Nam Bộ. Đây vừa là quan hệ tôn giáo vừa là quan hệ tộc người. Bài viết này đưa ra một số nhận xét bước đầu về ưu điểm và hạn chế của Phật giáo Nam tông Khmer.

1. Điểm chung giữa Phật giáo Nam tông và Phật giáo Bắc tông

• • Cả Nam tông và Bắc tông đều nhìn nhận Đức Phật là đạo sư, là người thầy đầu tiên của Phật giáo. Đức Phật là người khai

• • Cả hai tông phái đều phủ nhận về Đấng Tối cao sáng tạo và ngự trị thế giới. Điều này khác với nhiều tôn giáo hữu thần khác. Vì vậy, nhiều ý kiến cho rằng, Phật giáo là một hệ tư tưởng triết học chứ không phải là một tôn giáo, hoặc đó là tôn giáo vô thần.

• • Nam tông hay Bắc tông đều chấp nhận và hành trì giáo lý Tứ Thánh Đế, Bát Chính Đạo, Duyên Khởi…; đều chấp nhận Tam Pháp Ấn: Khổ, Không, Vô ngã; đều chấp nhận con đường tu tập: Giới, Định, Tuệ.

1. 1. Ưu điểm của Phật giáo Nam tông

• • Không hạn chế thời gian tu tập  trong  chùa. Phật giáo Nam tông Khmer khuyến khích thanh thiếu niên xuất gia, thời gian tu tập dài hay ngắn tùy thuộc vào sự phát nguyện của từng người. Khi người xuất gia đã tu đủ thời gian mình muốn thì có thể hoàn tục. Đây là một ưu điểm rất lớn của Phật giáo Nam tông Khmer, bởi vì khi con người ta muốn được tu tập theo giáo lý của nhà Phật thì cánh của chùa mở rộng đón họ vào, khi người ta đã cảm thấy có được cái mình muốn có thì cánh cửa chùa cũng không khóa chặt nhốt họ bên trong. Như vậy, khi trở về cuộc sống thế tục, những người đã từng xuất gia sẽ trở thành những Phật tử hộ đạo đắc lực nhất. Họ có thể ứng dụng giáo lý nhà Phật vào cuộc sống đời thường, để đời và đạo hòa cùng làm một. Tuy thân xác đã không còn trong tự viện, nhưng tâm trí họ luôn hướng về cửa Phật, mọi hành vi hoạt động của họ đều có sự chi phối của Phật pháp. Điều này trái ngược với Phật giáo Bắc tông, là người nào đã xuất gia thì cần phải xuất gia cả đời, nếu hoàn tục thì thường bị người đời coi thường rằng “tu không trót”. Chính vì vậy, nhiều nhà sư thuộc Phật giáo Bắc tông bị coi là tu giả, vì họ sợ bị người khác coi thường nên không dám hoàn tục, mặc dù họ không còn muốn khóac áo người tu hành nữa. Từ đó nảy sinh tình trạng “áo tu, hồn tục”, mà khi một người đã không toàn tâm toàn ý tu tập thì sẽ có những hành vi không chuẩn mực, làm ảnh hưởng đến hình ảnh đáng kính của tăng nhân.

• Thắt chặt mối quan hệ dân tộc tôn giáo. Theo phong tục của người Khmer, con trai khi đến 12 – 13 tuổi bắt buộc phải vào chùa tu một thời gian với một hay nhiều ý nghĩa: tu dưỡng trí tuệ; báo hiếu với ông bà, cha mẹ; để thực hiện tình cảm, trách nhiệm đối với dân tộc; để tỏ lòng thành kính với Đức Phật(1)… Còn trong đời sống ngày thường, mọi việc lớn lao của đời người như ma chay, cưới hỏi của người Khmer luôn có sự hiện diện của các nhà sư. Như vậy, Phật giáo Nam tông đã trở

• Tu sĩ thật sự là một người thầy. Không đơn thuần là người dạy giáo lý nhà Phật, dạy về phương pháp tu tập hay truyền bá tư tưởng triết học; các nhà sư Nam tông Khmer còn dạy văn hóa, dạy chữ cho dân chúng. Vì vậy, người dân Khmer luôn coi nhà sư là người thầy thật sự của mình; họ lắng nghe và kính trọng nhà sư. Điều này sẽ giúp ổn định trật tự xã hội, rất có lợi cho việc quản lý xã hội. Đặc điểm này ít thấy trong Phật giáo Bắc tông.

1 Minh Nga, Giới thiệu sơ lược về Phật giáo Nam tông Khmer, btgcp.gov.vn

• Quản lý tu sĩ chặt chẽ. Tu sĩ của Phật giáo Nam tông được quản lý chặt chẽ dưới sự giám sát của chùa và giáo hội. Vì vậy, không có hiện tượng giả danh tu sĩ như trong Phật giáo Bắc tông. Trong lịch sử và cho đến cả ngày nay, rất nhiều người lười lao động, tự ý mặc áo tu và dựng am cốc để ở. Vì tệ nạn này mà Phật giáo Việt Nam đã phải trải qua hàng trăm năm suy thóai. Từ đó, Phật giáo Bắc tông mới tổ chức phong trào chấn hưng Phật giáo; thống nhất tổ chức và lãnh đạo để quản lý Tăng ni, mới loại trừ được thành phần không thực tu. Trong khi Phật giáo Nam tông Khmer không cần chấn hưng vì luôn đúng đắn trong việc quản lý tu sĩ và tín đồ.

• Không phân loại chùa. Chùa trong Phật giáo Nam tông Khmer là của Phật, của chư tăng; còn chùa trong Phật giáo Bắc tông có thể chia làm ba loại: Một là chùa làng hay chùa công đã được lập ra từ thời phong kiến. Hai là chùa tư do tư nhân giàu có hay quan quyền thời trước dùng tiền riêng của họ để xây dựng chùa. Ba là những Tăng ni xuất gia cũng mua đất, cất chùa. Với ba loại chùa như vậy đưa vào sinh hoạt Giáo hội thì chắc chắn là

1. 2. Hạn chế của Phật giáo Nam tông

1 Nét đẹp của Phật giáo Nam tông Khmer, Bài giảng tại khóa bồi dưỡng trụ trì chùa Khánh Sơn, tỉnh Sóc Trăng ngày 3 tháng 6 năm 2013;

• Kinh tế của người dân Khmer chỉ tập  trung  vào chùa và một số chức sắc. Từ những đặc điểm như vừa nêu trên, có thể thấy chùa trung tâm chỉ đạo mọi hoạt động trong đời sống tín ngưỡng của người Khmer. Vì vậy, việc quản lý tôn giáo tương đối thuận lợi vì có sự tập trung thông qua các vị sư sãi là chủ yếu. Tuy nhiên, kinh tế của người Khmer chỉ tập trung vào chùa và một số chức sắc của chùa, nên nhiều nhà sư không chính tâm sẽ dễ bị cuốn ngược vào vòng danh lợi, chạy theo chức tước

• Không cho phụ nữ vào chùa tu hành. Phật giáo Nam tông Khmer không có phụ nữ tu hành. Đây là sự phân biệt giới rất rõ nét. Tuy phụ nữ Khmer vẫn có thể lên chùa tham gia các sinh hoạt Phật giáo, nghe các sư giảng kinh thuyết pháp, nhưng họ không được công nhận là một tín đồ thực thụ. Đây là một hạn chế rất đáng tiếc, vì Phật giáo vốn khoan dung, công bằng với mọi chúng sinh, nhưng ở đây lại có sự phân biệt đối xử về giới tính. Hạn chế này là một trong những lý do mà các tôn giáo khác khi muốn truyền giáo vào trong cộng đồng người Khmer thường lấy ra để đả kích Phật giáo Nam tông.

2. Một số vấn đề đặt ra

• • Cần có một cách nhìn đúng đắn và toàn diện về mối quan hệ giữa tôn giáo và dân tộc của người Khmer ở Nam Bộ. Phật giáo Nam tông là thành phần cốt lõi trong văn hóa của người Khmer, tạo nên nét đặc sắc cho văn hóa Khmer ở Nam Bộ.

1 Tiền Văn Triệu (2012), Phật giáo Nam tông Khmer Nam Bộ tỉnh Sóc Trăng, trong Một số vấn đề dân tộc và tôn giáo ở Nam Bộ trong phát triển, Nxb. Khoa học xã hội.

• Trong quá khứ cũng như trong hiện tại, Phật giáo Nam tông đã góp phần gắn kết, ổn định và phát triển xã hội cộng đồng Khmer. Đây vừa là quan hệ tôn giáo vừa là quan hệ tộc người. Vì vậy, muốn làm tốt công tác quản lý tại địa phương nơi người Khmer sinh sống thì không thể xem nhẹ yếu tố Phật giáo Nam tông.
• Về mặt tổ chức, Phật giáo Nam tông Khmer nằm trong Giáo hội Phật giáo Việt Nam. Mối quan hệ giữa Phật giáo Nam tông Khmer với Phật giáo Bắc tông của người Việt, người Hoa trên địa bàn có đông người Khmer diễn ra tốt đẹp. Bên cạnh đó, Hội Đoàn kết Sư sãi Yên nước các địa phương có đông người Khmer có một vị trí nhất định. Đây là một tổ chức liên kết các sư sãi Khmer với nhau khá mật thiết. Vì vậy, cần quan tâm đến Hội Đoàn kết Sư sãi Yêu nước của người Khmer thuộc các tỉnh vùng Đồng bằng sông Cửu Long và mối quan hệ với các tổ chức Phật

• Tôn giáo nói chung và Phật giáo Nam tông Khmer nói riêng là một trong những vấn đề rất nhạy cảm trong tình hình đất nước ta hiện nay. Nhiều thế lực xấu trong và ngoài nước luôn tìm cách lợi dụng tôn giáo, thông qua tôn giáo để dụ dỗ người Khmer chống phá chính quyền Việt Nam. Vì vậy phải hết sức cảnh giác với vấn đề này, vì hậu quả của chúng gây ra vô cùng nghiêm trọng và không dễ dàng khắc phục được nhanh chóng.
• Cần chú trọng việc nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và bồi dưỡng nhân tài cho người dân Khmer, từng bước xóa đói giảm nghèo để cuộc sống của đồng bào được cải thiện. Có như

1 Phan An (2012), Phật giáo Nam tông của người Khmer, trong Một số vấn đề dân tộc và tôn giáo ở Nam Bộ trong phát triển, Nxb. Khoa học xã hội.