ĐĐ. Thích Đồng Dưỡng*

1. Khảo sát văn bản
   1. Bản Quảng Bình

Văn bản được in ra từ mộc bản khổ lớn hình chữ nhật, một mặt, dài 109cm, rộng 53cm, có kẻ viền nhỏ xung quanh. Dòng chữ Hán phía trên ghi “Phật lịch nhị thiên cửu bách lục thập tứ niên chí Bính Tý niên” (Phật lịch hai nghìn chín trăm sáu mươi tư đến năm Bính Tý). Có thể hiểu đây chính là niên đại bản in. Ta lấy năm Bính Tý đổi ra năm dương lịch chính là năm 1936. Cách viết Phật lịch ở đây cũng theo lối xưa, chứ không tính như chúng ta bây giờ.
Về bố cục: ngoài phần biểu đồ truyền thừa (chiếm khoảng non ¾ diện tích văn bản) và phần khái lược về lịch sử Phật giáo Việt Nam từ thời du nhập đến thời Nguyễn (chiếm khoảng hơn ¼ diện tích văn bản); phía góc trái, dưới cùng của văn bản còn có ba khung nhỏ ghi các thông tin liên quan đến xuất xứ của văn bản: Khung thứ nhất ghi: “Chư sơn thiền đức, Giác Lâm tự hiệu Thạnh Đạo Hòa thượng hợp đồng

• Trú trì chùa Ba Phong, Duy Xuyên, Quảng Nam

1. 2. Bản Giác Viên

1. Thể chữ viết khác nhau: chữ Hán trong bản này được viết theo lối chữ pha lệ, chứ không phải chữ chân như bản in.

293Dòng này bị mất một vài chữ, nhờ bản Giác Viên mà bổ sung.

2. Trong phần “Nam triều đế vương sùng Phật vi tiên” bản này có 15 dòng, nhưng chỉ đài dòng thứ nhất (bản in đài 6 dòng); không tuân thủ (bản in) theo trật tự con chữ của mỗi dòng. Nói chung, cứ chép hết chữ là qua dòng.
3. Phía bên lề trái phía dưới có dòng chữ và hai con dấu. Chữ viết hơi đá thảo, khó đọc. Chúng tôi đọc được mấy chữ gần cuối như sau: “nguyên bản sao lục kính trình Kỷ Mão niên…”, tức nguyên bản được sao chép kính trình năm Kỷ Mão. Năm Kỷ Mão tương đương với năm 1939 dương lịch, tức thực hiện sau bản in ba năm và sử dụng bản in để sao chép. Đây là bản sao chép khá xưa, còn nguyên vẹn, một tư liệu quí cần trân trọng, dùng để đối chiếu khi nghiên cứu.

2. Một vài nhận xét từ nội dung văn bản
   • Thứ nhất, quan niệm “Ngũ gia tông phái” có sự nhầm lẫn. Văn bản cho bốn tông: Lâm Tế, Qui Ngưỡng, Vân Môn, Pháp Nhãn bắt nguồn từ Nam Nhạc Hoài Nhượng, chỉ có tông Tào Động mới từ Thiền sư Thanh Nguyên Hành Tư. Ghi chép trên chịu sự ảnh hưởng của sách “Tông phái ký”294. Đây là một trong những vấn đề tranh luận của thiền giới ở thời kỳ cuối Minh đầu Thanh. Tác giả Lịch sử thiền học đã chỉ ra: “Cuốn “Ngũ gia tông phái” của Đạt Quán Đàm Dĩnh đã trở thành nguyên nhân chú tâm đến quan niệm ngũ gia. Trước tác này có nêu ra một vấn đề rất quan trọng nữa. Đó là chủ trương cho rằng trừ Tào Động tông ra, bốn tông còn lại đều thuộc vào hệ thống của Mã Tổ Đạo Nhất. Điều này đã phản lại sự thật, nhưng Đàm Dĩnh đã nêu ra bản văn bia ngụy tạo để làm cho người ta phải công nhận chủ trương của ông”295. Vậy, hai tông Lâm Tế và Qui Ngưỡng bắt nguồn từ Thiền sư Nam Nhạc Hoài Nhượng; ba phái Tào Động, Vân Môn, Pháp Nhãn bắt nguồn từ Thiền sư Thanh Nguyên Hành Tư296.
   • Thứ hai, ghi chép truyền thừa phái Lâm Tế tại Trung Quốc có sự nhầm, tức đảo lộn đời pháp thứ 28 thành đời pháp 29 và ngược lại. Tên chư Tổ lại gán cho kệ phái rồi chỉnh sửa tên.

Sau đây, chúng tôi sử dụng Lịch truyện tổ đồ297, Thích song tổ ấn tập298 để đối chiếu danh sách thiền sư từ Tổ Đức Bảo Tạng đến Siêu Bạch Hoán Bích:




294 Dựa vào mộc bản chùa Thập Tháp, Bình Định. Sách do Thiền sư Bản Quả soạn, không rõ niên đại khắc ván, khoảng thế kỷ XVIII.
295  Ibuki Atsushi, Lịch sử Thiền học, tập 1, thiên Trung Quốc (Tàn Mộng Tử biên dịch và chú thích), Nxb.Phương Đông, TP.HCM 2007, tr.285.
296 Tham khảo Ngũ gia yếu lược (AC.458), tờ 1, sách Viện Nghiên cứu Hán Nôm, Hà Nội.
297 Sách do Thiền sư Đạo Mân Mộc Trần soạn, khắc in khoảng thế kỷ XVIII.
298 Tịnh Hạnh, Thích song tổ ấn tập, chùa Thiền Lâm (Phan Thiết) tàng bản, in năm Khải Định Quý Hợi (1923).